'ERİŞİLEBİLİRLİK HAKTIR AYRICALIK DEĞİL'

[melleseferi]

29.06.09 - Boğaziçi Üniversitesi Mithat Alam Film Merkezi bünyesindeki Sesli Betimleme Grubu, sinemayı görme engelliler için ulaşılabilir hale getiriyor.



Sesli betimleme sinema gibi görsel bir sanatı görme özürlülerle buluşturmak için ortaya çıkarılmış bir imkân. İngilizce adıyla 'audio description' olarak bilinen bu teknik aslında yurt dışında 1980'li yıllardan beri kullanılıyor. Hatta İngiltere'deki sinemalarda görme engellilere sesli betimlemeleri dinleyebilecekleri kulaklık veriliyor... Bu terimi, Türk terminolojisine sokan ise Boğaziçi Üniversitesi Mithat Alarm Film Merkezi bünyesinde görme engelli Engin Yılmaz ve Kenan Onalan'ın önderliğinde kurulan Sesli Betimleme Grubu. 2006'dan beri bu tekniği çeşitli filmlere uyguluyorlar. Bu sayede görme engelliler artık yardım almadan tek başına film seyredebiliyor.


Sesli betimleme, filmdeki diyaloglar haricindeki bölümleri dolduran bir dış sesin, olayın geçtiği mekân, zaman, karakterlerin görünüm ve duygularım anlatmasından oluşuyor. Böylece görsel bir sanat olan sinemanın âmâlarla buluşması sağlanıyor. Özellikle görselliğin ağır bastığı aksiyon filmleri, Avrupa sineması ve Nuri Bilge Ceylan'ın çalışmaları gibi örnekler görme engellilerin yanlarında bir anlatıcı olmadan seyredebileceği türler değil. Ama bu teknik sayesinde onlar da görüyormuşçasına film seyretme imkânı buluyor. Önceleri gören bir arkadaşlarından binbir zahmetle anlatmasını istedikleri detaylar betimleme yoluyla tek tek dile getiriliyor. Bu anlatılanlardan görme engellilerin daha önce hiç film seyredemedikleri anlamı çıkmasın. Bu teknik sadece onların daha çok ve rahat film seyredebilmelerine imkân sağlıyor, hikâyeyi anlamalarını kolaylaştırıyor.

 

Sis ve Gece ile Kabadayı filmlerinin DVD'sini çıkaran Kanal D Home Video Proje Koordinatörü Nazlı Onatkut, bu konuda çalışmalar yapmaya devam ettiklerini söylüyor: "Yalnız zamana ihtiyaç duyuyoruz. Çünkü 3-4 ay sürüyor bir filmin betimlenmesi. Hemen yapılabilecek bir iş değil." Sesli betimlemesi yapılan filmlere gelen tepkiler genelde olumlu. Yaptıkları çalışma sebebiyle pek çok teşekkür maili aldıklarını ifade ediyor hem Nazlı Onatkut hem de Engin Yılmaz. Çeşitli forumlarda da yeni filmler için istekler yapılıyor. Son dönemde özellikle Çağan Irmak'ın Issız Adam filmi çokça istenen yapımlar arasında.


Sesli Betimleme Grubu tebriklerin yanı sıra eleştirilere de muhatap olmuş. "Görme özürlülerin başka ihtiyacı yok mu? O kadar işsizlik sorunu var, eğitim sorunu var" gibi sert tepkilerle karşılaKasım 2006'da Çarpışma adlı kısa filmin galası yapılmış. O saatten sonra alışkanlık yapmış ve başka türlü film seyretme noktasında zorlanmaya başlamış: "Bir filmi önce betimlemesiz ardından da betimlemeli seyredin. Ne çok şey kaçırdığınızı fark ediyorsunuz." Emine Kolivar, engelli olmadığı hâlde bir filmi ilk kez seyrettiğinde pek çok ayrıntıyı fark edemediğini dile getiriyor.


Hele görme engelliyseniz bu fark daha da artıyor ve neredeyse filmin yarısı anlaşılmıyor. Mesela Engin Yılmaz, yıllar önce seyrettiği Citizen Kane isimli filmin sonunu, çok sonra anlamış. Bu anlamda sesli betimleme, filmi doğru anlamayı, onun üzerine yorum yapabilmeyi sağlıyor görme engellilere.
Sesli betimleme gibi bir imkânın varlığından engellilerin tamamı haberdar deGörme engelliler için sesli betimleme imkanı şimdilik üç filmin DVD'sinde mevcut. Ama bu sayının artması bekleniyor mışlar. Engin Yılmaz her şeye rağmen yaptıkları işi çok önemsiyor. Sinema gibi görselliği çok önde olan bir sanatta bile gerekli düzenlemeler yapıldığında görmeyenlerle görenlerin eşit hâle getirilebildiğini düşünüyor. Yılmaz, betimleme yapmanın, hele soyut kavramları kelimelerle anlatmanın sanıldığı kadar kolay olmadığını anlatıyor. Gözler âdeta kamera yerine geçiyor ve sadece bakmayıp, baktığına bir anlam veriyor. Sonra bu anlam kelimelere dökülüyor. İşte sesli betimlemenin sırrı burada gizli. Örneğin renklerin metin içerisinde verilip verilmeyeceğini bile tartışmış grup. Yılmaz görmeseler de, renklerin toplumsal simgelerinden haberdar oldukları için betimlemede kullanılmasını istemiş hep.

 

Fakat bunun yaygınlaşması konusunda çalışmalar var. Kolivar, Kültür Bakanlığı'nın aldığı kararla bu tarz girişimlerin artacağı görüşünde. Bakanlığın sesli betimleme yaptırmak isteyen yapımcıları kendilerine yönlendirebileceğini söylüyor. 'Erişebilirlik haktır, ayrıcalık değil' sloganıyla yola çıkan grup, bu duyarlılık arttığı müddetçe daha pek çok yapıma imza atacağa benziyor.>Aksiyon